Is toezicht op woningcorporaties straks nog wel onafhankelijk? (2024)

Het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) is de financiële toezichthouder voor de woningcorporatiesector. Het is altijd een Zelfstandig Bestuursorgaan (ZBO) geweest, maar minister Stef Blok (Wonen en Rijksdienst) wilde het CFV opheffen en het toezicht naar het ministerie halen. Directeur Daphne Braal heeft een felle campagne gevoerd om dit te voorkomen. Dat is uiteindelijk niet gelukt, maar door een amendement op de herzieningswet van D66-kamerlid Kees Verhoeven, dat op 9 december werd ingediend, is er nu wel een toezichthouder ontstaan met een grote mate van onafhankelijkheid. Braal gaatin dit interview met FTM uitgebreid in op de vraag hoe de nieuwe toezichthouder eruit gaat zien, wat voor taken de organisatie krijgt, wat de omvang en het budget gaan worden en op welke manier de organisatie bekostigd wordt. Een open vraag is nog of de Autoriteit Woningcorporaties een losse entiteit wordt, of wordt ingevoegd in de Inspectie Leefomgeving en Transport. Braal legt uit waarom ze een groot voorstander is van zelfstandigheid.

De kogel is door de kerk, het CFV verliest de ZBO-status en komtdirect onder de minister. Heeft u de slag verloren?

‘Dat ligt eraan hoe je het bekijkt. Een jaar geleden wilden ze ons nog opheffen en de taken onderbrengen bij het ministerie. Nu worden we een brede Autoriteit Woningcorporaties, waarin het financiële en het volkshuisvestelijke toezicht zijn verenigd. Bovendien zijn er wettelijke waarborgen voor het onafhankelijk functioneren van de nieuwe Woonautoriteit. Zo moet de minister de toezichtstaken opdragen aan de Woonautoriteit. Hij mag verder geen aanwijzingen geven die betrekking hebben op individuele gevallen. De Autoriteit Woningcorporaties heeft ook zelfstandig toegang tot de minister en mag zelf besluiten publiceren en informatie opvragen. Ook de handhaving wordt gemandateerd. Door het amendement van Kees Verhoeven (D66) is de onafhankelijkheid die hoort bij goed toezicht gewaarborgd.’

'Er zijn wettelijke waarborgen voor het onafhankelijk functioneren van de nieuwe Woonautoriteit'

Als je financieel en volkshuisvestelijk toezicht samenvoegt, bestaat dan niet het gevaar dat corporaties die volkshuisvestelijk zeer goed presteren, financieel milder worden beoordeeld dan goed is?

‘Ik zat aanvankelijk wel met die twijfel. De angel van dat dilemma zit bij het volkshuisvestelijke prestatietoezicht. Een financiële toezichthouder moet niet gaan over hoeveel een corporatie bouwt en sloopt. Daarom is dat prestatietoezicht uit het volkshuisvestelijke toezicht gehaald. Het is nu aan de gemeenten en de corporaties om bindende afspraken te maken. Als ze er niet uitkomen kan de minister bemiddelen. Daarmee is de angel verwijderd. Wij zijn natuurlijk wel verantwoordelijk voor het beoordelen van de financiële haalbaarheid van die prestatieafspraken.’

Wat blijft er nog over van het volkshuisvestelijke toezicht?

‘Integriteit, governance en rechtmatigheid. Bij integriteit moet je denken aan alles dat met fraude en risico heeft te maken. Bij governance gaat het om de kwaliteit van bestuur en toezicht. Dat heeft belangrijke raakvlakken met het financiële toezicht. Bij rechtmatigheid worden vooral fusies, verkopen en verbindingen beoordeeld.’

Krijgen alle werknemers met ingang van juli automatisch de status van rijksambtenaar?

‘Ja, we houden dan op als ZBO en iedereen komt dan in dienst van het rijk. We volgen nu al het Algemeen Rijksambtenarenreglement maar op onderdelen zullen zaken veranderen. De buitenwereld zal niets merken. Het toezicht loopt naadloos door.’

'Dat de werknemers van de autoriteit ambtenaren zijn, betekent niet dat de salarissen opeens uit de middelen van het ministerie worden betaald'

De kosten voor het CFV worden nu gedragen door de sector. Verandert dat als het een ambtelijke dienst wordt?

‘Hoewel de sector ons nu ook al betaalt via het saneringsfonds komt er straks een toezichtheffing om het toezicht te bekostigen. Dat de werknemers van de autoriteit ambtenaren zijn, betekent niet dat de salarissen opeens uit de middelen van het ministerie worden betaald. Dat is overigens niet uniek. Je ziet het ook bij De Nederlandsche Bank, daar betalen de banken en verzekeraars de kosten. Bij de Opta wordt een deel van de kosten door de telecomsector gedragen.

'Ik geloof in sterk, onafhankelijk toezicht. Voor die visie heb ik me hard gemaakt'

Wat verandert er voor u? U heeft zich tijdens de ZBO-controverse zeer strijdbaar opgesteld. De verhouding tot de minister wordt nu anders.

‘Eerst wat over die strijdlust. Ik geloof in sterk, onafhankelijk toezicht. Dat deed ik ook in mijn tijd bij de OPTA en bij Economische Zaken, toen ik bij mededingingszaken aan de andere kant zat. Voor die visie heb ik me hardgemaakt. Verder denk ik inderdaad dat de verhouding met de minister zal veranderen. Maar in de wet staat dat de toezichthouder scherp en onafhankelijk moet zijn. Een belangrijke competentie van een bestuurder van een toezichthouder is dat hij of zij zijn rug rechthoudt. Die rug moet in de nieuwe situatie nog steviger zijn, want bij een ZBO zit die onafhankelijkheid al grotendeels ingebakken.’

Bestaat niet het gevaar dat in de toekomst uw positie een mooie promotiefunctie wordt voor carrièreambtenaren?

‘Daar ben ik niet bang voor. De minister heeft in een debat in de kamer ook gezegd het belangrijk te vinden dat een bestuurder zo nu en dan een vervelende boodschap kan afgeven.’

Wat gaat er gebeuren met de sanering van corporaties in nood? Die activiteit zou van het CFV naar het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) worden overgeheveld.

‘De minister heeft gezegd dat de saneringsactiviteiten naar het WSW kunnen. Er moet wel eerst een rapport komen over de governance van WSW en het toezicht door de overheid op die organisatie moet nog worden geregeld. Wij hebben daarbij de opmerking gemaakt dat het gaat om een publieke taak; sanering is dwingend opgelegd. Er moet daarom naar ons idee een publiekrechtelijk saneringskader komen.’

Hechten jullie aan die saneringsactiviteit?

‘We zijn begonnen als saneerder en doen het al 25 jaar. Het is onderdeel van wie we zijn. Het zijn interessante, complexe dossiers met veel uitstraling. Maar we begrijpen dat panelen af en toe schuiven.’

Gaan jullie saneringsmensen dan over naar het WSW?

‘Als het zo ver is, laten we dat liever niet gebeuren. De gezamenlijke begroting van ons en die van de tien ambtenaren die nu op het volkshuisvestelijk toezicht zitten, beloopt ongeveer 10 miljoen euro en we hebben gezamenlijk circa 55 mensen in dienst. De minister verwacht dat die begroting binnen een paar jaar zal verdubbelen en dat we misschien wel naar 70 tot 80 fte’s gaan. We hebben er dus behoefte aan om onze deskundige mensen te behouden.’

'Gaat het de corporaties lukken om al die commerciële investeringen op termijn zonder borging te herfinancieren?'

Sanering gaat er dus waarschijnlijk van af, maar wat zijn de nieuwe taken die op de organisatie afkomen?

‘Er speelt van alles: de Fit & Proper-test voor bestuurders en commissarissen, het on site-toezicht, onze betrokkenheid bij het dossier omvorming volkshuisvestelijke exploitatiewaarde (FTM: een op huurinkomsten gebaseerde waardering) naar marktwaarde in verhuurde staat, de opsplitsing van Daeb en niet-Daeb (FTM: sociale en commerciële activiteiten). Vooral dat laatste is een enorme klus. We gaan alle scheidingen bekijken, zowel de gevallen waarin er wordt gekozen voor een aparte bv voor de commerciële activiteiten, als voor de gevallen waarin wordt gekozen voor een administratieve scheiding binnen de organisatie. Als corporaties ervoor kiezen veel vastgoed over te hevelen naar niet-Daeb dan heb je het al snel over miljarden euro’s. Ook de kasstromen zijn enorm. Dat wordt een spannende operatie. Gaat het de corporaties bijvoorbeeld lukken om al die commerciële investeringen op termijn zonder borging te herfinancieren? Wat gebeurt er met die commerciële vastgoedportefeuilles als de rente weer gaat stijgen? Hier in huis hebben we het wel over een nieuwe brutering (FTW: de financiële operatie uit het begin van de jaren 90, die nodig was om de corporaties los te maken van de overheid).

'Ik vind zelf dat bij het hoge verwachtingsniveau en het integrale karakter een eigenstandige club hoort'

Klopt het dat er plannen zijn om de nieuwe woonautoriteit onder te brengen bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT)?

‘De wet zegt dat er een autoriteit moet komen die onder de minister valt, maar nu moet worden bekeken waar de nieuwe autoriteit moet worden ingepast. Ik vind zelf dat bij het hoge verwachtingsniveau en het integrale karakter een eigenstandige club hoort. Net als de Onderwijsinspectie en de Voedsel- en Warenautoriteit. Ik reken erop dat we die status krijgen. De sector heeft recht op een toezichthouder met een eigen smoel, een eigen aanspreekpunt. Het amendement van Verhoeven zegt ook dat de Autoriteit Woningcorporaties rechtstreeks toegang moet hebben tot de minister. Dat wijst ook in de richting van eigenstandigheid.’

Op 20 januari moeten de leden van Eerste Kamer hun vragen over de herzieningswet inleveren. Is het niet te laat? Ze mogen immers geen voorstellen voor amendementen doen.

‘De exacte positie van de Autoriteit Woningcorporaties is niet geregeld in de wet. Dat is een ministerieel besluit. Hoewel bij slagvaardig toezicht een zelfstandige autoriteit hoort geloof ik dat ILT, waar het volkshuisvestelijk toezicht nu zit, interesse heeft om ons erbij te krijgen. Ik vertrouw erop dat de minister de geest van het amendement Verhoeven respecteert.’

Waarom zou die nieuwe woonautoriteit niet uitstekend passen bij ILT? Wonen hoort toch bij de leefomgeving?

‘De vele inspecties die onder ILT vallen zijn meer gericht op het toetsen aan de hand van vaste normen. Het is vooral afvinken. Wij hebben meer professionele ruimte om tot de invulling van het toezicht te komen. Bij ons is vaak meer sprake van een deskundig kwaliteitsoordeel. Je zou kunnen zeggen een zekere professionele subjectiviteit op basis van expertise. Dat is een ander soort toezichtcultuur.’

Tot slot, zou ik over een halfjaar nog steeds een interview van dit type met u kunnen hebben, of mag een ambtenaar dat niet?

‘Dat zou dan best wel eens anders kunnen liggen.’

CVDaphne Braal-Verhoog

Werkt sinds 2011 bij het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV), waar ze sinds 1 maart 2013 directeur is. Van 2002 tot 2011 werkte Braal-Verhoog (1970)voor telecomtoezichthouder OPTA.Daar was ze lid was van het management-team.Vóór 2002 was Braal-Verhoog beleidsambtenaar op het Ministerievan Economische Zaken. Haar specialiteit daar was mededinging.

Gastauteur Peter Hendriks heeftvoor Follow the Money de parlementaire enquête Woningcorporaties gevolgd en van commentaar voorzien.Email:[emailprotected]